1. Wstęp
Głowienka (Aythya ferina) to średniej wielkości ptak wodny z rodziny kaczkowatych (Anatidae), zamieszkujący większość Europy, Azji oraz północno-zachodnią Afrykę. Ptak ten jest szeroko rozpoznawalny ze względu na swoje charakterystyczne ubarwienie oraz preferencje siedliskowe. W tym artykule przedstawimy szczegółowe informacje na temat tego fascynującego ptaka, jego morfologii, biologii, występowania oraz znaczenia dla ekosystemów.
2. Taksonomia i systematyka
Głowienka należy do rodzaju Aythya, który obejmuje 12 gatunków kaczek. Gatunek ten został po raz pierwszy opisany przez Karola Linneusza w 1758 roku. Naukowa nazwa Aythya ferina pochodzi z greckiego słowa „aithuia”, odnoszącego się do wodnego ptaka, oraz łacińskiego „ferina”, oznaczającego dzikie zwierzę.
3. Morfologia i wygląd
Głowienki osiągają długość ciała około 45–50 cm oraz masę 800–1500 g, z różnicami między samicami a samcami.
3.1 Samiec
Samce mają charakterystyczne czerwone oczy, ciemnoczerwone głowy oraz szyje, które przybierają metaliczny połysk w świetle. Klatka piersiowa jest czarna, a boki szaro-białe. Sterówki są czarne, a pokrywy skrzydłowe szare z białą pręgą. Dziób jest szaro-niebieski z czarną końcówką.
3.2 Samica
Samice mają brązowe oczy, ciemnobrązowe głowy i szyje, a reszta ciała jest brązowa z szarawymi bokami. Sterówki są również brązowe, a pokrywy skrzydłowe szare z białą pręgą. Dziób jest szaro-niebieski z czarną końcówką.
3.3 Młode
Młode ptaki mają ubarwienie podobne do samic, z brązowymi głowami i szyjami, jednak są ogólnie jaśniejsze i bardziej szaro-brązowe. Z wiekiem zyskują bardziej wyraziste ubarwienie dorosłych ptaków.
4. Występowanie
4.1 Zasięg
Głowienka jest szeroko rozpowszechniona w Europie, Azji oraz północno-zachodniej Afryce. Ptaki te zamieszkują zarówno obszary kontynentalne, jak i wyspiarskie. Na północy zasięg obejmuje Skandynawię, na zachodzie – Wyspy Brytyjskie, na południu – basen Morza Śródziemnego, a na wschodzie – Syberię, aż po Japonię. W Afryce występują głównie na terenach Maghrebu.
4.2 Siedlisko
Głowienki preferują słodkowodne siedliska, takie jak jeziora, rzeki, stawy, bagna czy zbiorniki retencyjne. Ważnym aspektem wyboru siedliska jest obecność odpowiedniej roślinności wodnej, która dostarcza schronienia oraz pożywienia.
5. Biologia i ekologia
5.1 Zachowania
Głowienki są ptakami towarzyskimi, często spotykanymi w małych grupach, zwłaszcza podczas migracji oraz w okresie zimowym. Czasami można je również spotkać w towarzystwie innych gatunków kaczek. Ptaki te potrafią nurkować nawet na głębokość 3 metrów, co pozwala im zdobywać pokarm z dna zbiorników wodnych.
5.2 Pożywienie
Głowienki są wszystkożerne. Ich dieta składa się głównie z roślin wodnych, takich jak moczarka czy rdestnica, ale od czasu do czasu zjadają także drobne bezkręgowce, takie jak mięczaki, skorupiaki czy owady wodne. W okresie lęgowym ptaki te mogą zwiększyć udział pokarmu zwierzęcego w diecie, co jest istotne dla rozwoju młodych.
5.3 Rozród
Sezon lęgowy głowienek trwa od kwietnia do czerwca. Ptaki te są monogamiczne, a pary tworzą się jeszcze przed przylotem na tereny lęgowe. Gniazda są umieszczane na ziemi, wśród roślinności wodnej, często na małych wyspach lub przybrzeżnych zaroślach. Samica składa od 6 do 12 zielonkawych jaj, które wysiaduje przez około 25 dni. W tym czasie samiec pilnuje terytorium i broni partnerki. Po wykluciu się młodych, opieka nad nimi jest wspólna. Pisklęta stają się w pełni samodzielne po około 45-60 dniach, kiedy to osiągają zdolność lotu. Rodzice pozostają z nimi przez większość tego czasu, jednak samiec może opuścić rodzinę nieco wcześniej niż samica.
6. Ochrona i zagrożenia
Głowienka nie jest gatunkiem zagrożonym wyginięciem na globalnym poziomie, choć jej populacja wykazuje tendencje spadkowe w niektórych regionach. Główne zagrożenia dla tego gatunku to utrata siedlisk w wyniku osuszania terenów podmokłych, zanieczyszczenie wód oraz zakłócenia spowodowane przez działalność ludzką. Ponadto, głowienki są narażone na działalność myśliwych, szczególnie na obszarach, gdzie polowania na ptaki wodne są popularne.
W celu ochrony głowienek podejmowane są różne działania, takie jak tworzenie rezerwatów przyrody, ochrona siedlisk oraz edukacja społeczeństwa na temat wartości ekologicznych tego gatunku. W niektórych krajach, takich jak Polska, głowienka objęta jest ochroną gatunkową.
7. Podsumowanie
Głowienka (Aythya ferina) to interesujący ptak wodny, który przyciąga uwagę swoim wyrazistym ubarwieniem oraz zachowaniami społecznymi. Wartości ekologiczne tego gatunku sprawiają, że jego ochrona jest istotna dla zachowania bioróżnorodności ekosystemów wodnych. Pomimo obecnych zagrożeń, dzięki różnym działaniom ochronnym, głowienka nadal zasila populacje ptaków wodnych na terenach swojego występowania.
8. Bibliografia
- Cramp, S., & Simmons, K. E. L. (Eds.). (1977). Handbook of the birds of Europe, the Middle East, and North Africa: The birds of the western Palearctic. Vol. 1: Ostrich to ducks. Oxford University Press.
- Kear, J. (Ed.). (2005). Ducks, geese, and swans: Species accounts (Cairina to Mergus). Oxford University Press.
- del Hoyo, J., Elliott, A., & Sargatal, J. (Eds.). (1992). Handbook of the Birds of the World. Vol. 1: Ostrich to Ducks. Lynx Edicions.
- BirdLife International (2021). Aythya ferina. The IUCN Red List of Threatened Species 2021. [https://www.iucnredlist.org/species/22680390/152770437] (dostęp: 06.04.2023).
- Sibley, D. A. (2000). The Sibley Guide to Birds. Alfred A. Knopf.
