Wstęp
Bez czarny (Sambucus nigra), znany również jako czarny bzu, to gatunek rośliny należący do rodziny bzowatych. Jest to gatunek rozpowszechniony w całej Europie, znany i ceniony zarówno za swoje właściwości lecznicze, jak i estetyczne. Bez czarny jest zdecydowanie jednym z najbardziej rozpoznawalnych mieszkańców polskich lasów.
Wygląd rośliny
Ogólny opis
Bez czarny jest krzewem lub niewielkim drzewem, które dorasta do 4-6 metrów wysokości. Charakteryzuje się gęstymi, szeroko rozpostartymi gałęziami, które tworzą luźną koronę.
Liście
Liście beza są przeważnie podwójnie pierzaste, o długości od 10 do 30 cm. Są ciemnozielone i błyszczące, z 5-7 listkami o wyraźnie zaznaczonych żyłkach.
Kwiaty
W maju i czerwcu bez czarny kwitnie, tworząc okazałe, płaskie baldachogrona pełne drobnych, białych kwiatów. Kwiaty mają intensywny, przyjemny zapach, który przyciąga liczne owady.
Owoce
Owoce beza, zwane jagodami, dojrzewają od sierpnia do września. Są małe, kuliste, ciemnofioletowe, prawie czarne, zebrane w duże grona. Są one jadalne, ale tylko po ugotowaniu – surowe są lekko trujące.
Występowanie i środowisko
Bez czarny jest gatunkiem szeroko rozpowszechnionym na terenie całej Europy. W Polsce jest bardzo pospolity, zarówno na nizinach, jak i w górach, do wysokości około 1000 m n.p.m. Preferuje stanowiska słoneczne lub półcieniste, gleby średnio wilgotne, żyzne i próchnicze.
Zastosowanie
W medycynie
Bez czarny jest rośliną leczniczą, wykorzystywaną od wieków w medycynie ludowej. Kwiaty beza są bogate w flawonoidy, kwasy organiczne i witaminę C. Wykorzystuje się je do przygotowywania naparów, syropów i nalewek, które mają działanie przeciwgorączkowe, przeciwzapalne i moczopędne.
W kuchni
Owoce beza są również wykorzystywane w kuchni. Po ugotowaniu i przecedzeniu można z nich przygotować dżemy, soki, syropy, a nawet wino.
W ogrodnictwie
Bez czarny jest również cenionym gatunkunkiem w ogrodnictwie. Ze względu na swój okazały wygląd i piękne, intensywnie pachnące kwiaty, często jest wykorzystywany do tworzenia żywych płotów, zarośli lub jako soliter w ogrodach.
Bez czarny w ekosystemie
Bez czarny jako schronienie dla zwierząt
Bez czarny, ze względu na swoje rozłożyste gałęzie i gęste liście, jest doskonałym schronieniem dla wielu gatunków ptaków i owadów. Ptaki często budują gniazda w koronach tych krzewów, a owady znajdują w nich schronienie oraz źródło pożywienia.
Bez czarny a owady zapylające
Kwiaty beza przyciągają liczne owady, w tym wiele gatunków pszczół i motyli. Dzięki temu bez czarny pełni ważną rolę w ekosystemie, wspierając populacje owadów zapylających.
Bez czarny a grzyby
Na korze beza czarnego często można spotkać różnego rodzaju grzyby, w tym liczne gatunki porostów. Niektóre z tych gatunków grzybów są bardzo rzadkie i występują tylko na bezie czarnym, co czyni ten krzew niezwykle ważnym dla różnorodności biologicznej.
Bez czarny w kulturze i symbolice
Bez czarny ma swoje miejsce także w kulturze i symbolice. W dawnych wierzeniach słowiańskich bez był uważany za roślinę magiczną i świętą. Przypisywano mu moc odstraszania złych duchów i chronienia domostw. Bez czarny był też symbolem płodności i odrodzenia.
Podsumowanie
Bez czarny to niezwykle cenna roślina, której znaczenie wykracza daleko poza jej estetyczny wygląd. Jest to gatunek o ogromnym znaczeniu dla ekosystemu, służący za schronienie i źródło pożywienia dla wielu gatunków zwierząt. Bez czarny ma również znaczący wpływ na naszą kulturę, zdrowie i kuchnię. Bez wątpienia można go nazwać królem polskich lasów.
