1. Wstęp
Krogulec (Accipiter nisus) to niewielki ptak drapieżny z rodziny jastrzębiowatych (Accipitridae), zamieszkujący lasy, parki i ogrody na obszarze Eurazji. Wyróżnia się zwinnością, szybkością oraz umiejętnością polowania w gęstym zaroślu. W niniejszym artykule przybliżymy czytelnikowi sylwetkę tego fascynującego drapieżnika.
2. Systematyka i taksonomia
Krogulec należy do rzędu szponiastych (Accipitriformes), rodziny jastrzębiowatych (Accipitridae) i rodzaju Accipiter, obejmującego liczne gatunki ptaków drapieżnych o podobnych cechach morfologicznych i ekologicznych.
Gatunek ten dzieli się na dziewięć podgatunków różniących się nieco budową i upierzeniem:
- Accipiter nisus nisus – krogulec nominatywny, zamieszkujący większość Europy i Azji Mniejszej.
- Accipiter nisus granti – krogulec atlantycki, występujący na Azorach, Maderze i Wyspach Kanaryjskich.
- Accipiter nisus melaschistos – krogulec himalajski, zamieszkujący obszar od Afganistanu po wschodnie Himalaje. 4. Accipiter nisus nisosimilis – krogulec syberyjski, występujący od Uralu po Sachalin i Japonię.
- Accipiter nisus wolterstorffi – krogulec korsykański, zamieszkujący Korsykę i Sardynię.
- Accipiter nisus punicus – krogulec maghrebiński, występujący w północno-zachodniej Afryce.
- Accipiter nisus chestertonii – krogulec środkowoazjatycki, zamieszkujący tereny od Kazachstanu po Kirgistan.
- Accipiter nisus greylockensis – krogulec kaukaski, występujący na obszarze Kaukazu.
- Accipiter nisus dementievi – krogulec wschodni, zamieszkujący północno-wschodnią Mongolię i północne Chiny.
3. Morfologia
3.1. Rozmiar i masa
Krogulec jest niewielkim ptakiem drapieżnym o długości ciała wynoszącej 28–38 cm i rozpiętości skrzydeł 55–70 cm. Masa ciała waha się w granicach 110–340 g. Samice są zdecydowanie większe od samców, co jest typowe dla jastrzębiowatych.
3.2. Upierzenie
Krogulec ma stosunkowo krótkie, zaokrąglone skrzydła oraz długi ogon, co ułatwia mu manewrowanie w gęstym zaroślu. Upierzenie u samców jest niebieskoszare na grzbiecie i białe z wąskimi, szarymi poprzecznymi prążkami na spodzie ciała. Samice i młode ptaki mają brunatne upierzenie na grzbiecie i białe z szerszymi, brązowymi prążkami na spodzie ciała.
3.3. Dymorfizm płciowy
Samice krogulca są większe od samców i mają ciemniejsze upierzenie. Samce mają niebieskoszary grzbiet, podczas gdy samice mają go brunatny.
3.4. Dziób i szpony
Krogulec posiada silny, zagięty dziób, przystosowany do dzielenia zdobyczy na kawałki oraz ostre, mocne szpony, które umożliwiają chwytanie i unieruchamianie ofiary.
4. Występowanie i siedlisko
Krogulec występuje na obszarze od Europy Zachodniej po Wyspy Japońskie i północno-zachodnią Afrykę. Siedlisko tego ptaka to głównie lasy liściaste, mieszane i iglaste, ale może być również spotykany w parkach, ogrodach i na obrzeżach terenów zurbanizowanych. W zależności od podgatunku, krogulce mogą być spotykane także na terenach górskich, na wysokościach sięgających 4 000 m n.p.m. (np. krogulec himalajski).
5. Zachowanie
5.1. Lot
Krogulec jest zwinny i szybki w locie. Jego krótkie, zaokrąglone skrzydła i długi ogon pozwalają na wykonywanie szybkich zwrotów i manewrów. Lot krogulca jest falisty, z przemiennym uderzaniem skrzydeł i szybowaniem.
5.2. Żerowanie
Krogulec żeruje głównie na ptakach takich jak wróble, sikory, jaskółki czy jerzyki, ale także na drobnych ssakach, takich jak nornice, myszy i młode króliki. Sporadycznie zjada również owady, płazy i jaszczurki.
5.3. Polowanie
Krogulec poluje w dzień, przede wszystkim rano i późnym popołudniem. Dzięki swoim umiejętnościom lotniczym potrafi zaskoczyć swoje ofiary w gęstym zaroślu. Często obserwuje potencjalne ofiary z ukrycia, a następnie wykonuje zaskakujący atak, chwytając zdobycz szponami. W trakcie pościgu potrafi osiągnąć prędkość do 50 km/h.
6. Rozród
6.1. Gniazdo
Okres rozrodczy krogulca przypada na kwiecień–czerwiec. Krogulec buduje gniazdo na drzewach, zazwyczaj na wysokości 4–20 m n.p.m. Gniazdo składa się z gałęzi i jest wyściełane mchem, trawą i liśćmi.
6.2. Jaja i inkubacja
Samica składa 3–6 jaj o niebieskawozielonym kolorze. Inkubacja trwa 32–35 dni i zwykle zajmuje się nią samica, podczas gdy samiec dostarcza pokarm. Jaja są wysiadywane przez samice, a samiec odpowiada za zdobycie pożywienia dla partnerki i potomstwa.
6.3. Opieka nad młodymi
Młode krogulce opuszczają gniazdo po około 25–30 dniach życia, ale jeszcze przez kilka tygodni są zależne od rodziców, którzy uczą je polować i zdobywać pokarm. Po osiągnięciu samodzielności młode ptaki opuszczają terytorium rodziców.
7. Status i ochrona
Krogulec nie jest gatunkiem zagrożonym wyginięciem i jest szeroko rozpowszechniony na swoim obszarze występowania. W Czerwonej Księdze Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody (IUCN) jest sklasyfikowany jako gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern). Na terenie Polski krogulec jest objęty ścisłą ochroną gatunkową.
Mimo że ogólna populacja krogulca jest stabilna, w niektórych rejonach może być zagrożony przez utratę siedlisk, zanieczyszczenie środowiska, w tym pestycydami, oraz nielegalne odstrzały.
8. Ciekawostki
- Krogulec jest jednym z niewielu gatunków ptaków drapieżnych, które występują także na obszarach zurbanizowanych. Potrafi przystosować się do życia w pobliżu ludzi i polować na ptaki żyjące w parkach czy ogrodach.
- Dzięki swoim zdolnościom lotniczym, krogulec jest ulubionym ptakiem dla sokolników, którzy używają go do polowań na ptaki.
- W starożytnym Egipcie krogulec był uważany za święty ptak, symbolizujący boga Horusa.
9. Podsumowanie
Krogulec (Accipiter nisus) to niewielki, zwinny ptak drapieżny z rodziny jastrzębiowatych, zamieszkujący lasy, parki i ogrody na obszarze Eurazji. Charakteryzuje się niebieskoszarym lub brunatnym upierzeniem w zależności od płci, krótkimi, zaokrąglonymi skrzydłami i długim ogonem. Żeruje głównie na ptakach i drobnych ssakach, polując z zaskoczenia. W okresie rozrodczym tworzy gniazda na drzewach, w których samica wysiaduje jaja. Gatunek ten nie jest zagrożony wyginięciem, ale w niektórych rejonach może być narażony na niekorzystne działanie człowieka.
