1. Wprowadzenie
Piżmak (Ondatra zibethicus) to gatunek ssaka z rodziny chomikowatych (Cricetidae), zamieszkujący wodne i błotniste siedliska w Ameryce Północnej oraz Europie. Wyróżnia się swoim charakterystycznym wyglądem, a także znaczeniem jako gatunek wpływający na różnorodność biologiczną swojego środowiska. W poniższym artykule przedstawimy obszerną wiedzę na temat tego niezwykłego gatunku.
2. Taksonomia i systematyka
Piżmak należy do rodziny chomikowatych (Cricetidae), rzędu gryzoni (Rodentia) i klasy ssaków (Mammalia). Gatunek został opisany naukowo w 1766 roku przez Karola Linneusza, który nadał mu nazwę Mus zibethicus. W 1817 roku Johann Karl Wilhelm Illiger sklasyfikował go do nowo utworzonego rodzaju Ondatra, tworząc obecnie używaną nazwę Ondatra zibethicus.
W obrębie gatunku wyróżnia się kilka podgatunków, różniących się nieznacznie cechami morfologicznymi i zasięgiem występowania. Najbardziej znane podgatunki to O. z. zibethicus i O. z. macrodon.
3. Morfologia i anatomia
Piżmak to gryzoń o krępej budowie ciała, osiągający długość 25-45 cm oraz masę ciała od 600 do 1800 g. Sierść tego gatunku jest gęsta, miękka i wodoodporna, zewnętrzna warstwa jest szorstka i dłuższa, natomiast warstwa wewnętrzna jest krótsza i gęsta, co zapewnia izolację termiczną. Ubarwienie sierści jest zróżnicowane, zwykle piżmaki mają barwę brązową z jaśniejszymi odcieniami na spodzie ciała, a niektóre populacje mogą mieć odcienie żółtawe lub szare.
Głowa piżmaka jest szeroka, zaokrąglona, z małymi, zaokrąglonymi uszami i dużymi, ciemnymi oczami przystosowanymi do widzenia w nocy. Oczy są usytuowane na bokach głowy, co umożliwia szerszy zakres widzenia. Nos piżmaka jest zaopatrzony w specjalne zastawki, które zamykają się podczas zanurzenia, uniemożliwiając wodzie przedostanie się do nozdrzy.
Kończyny piżmaka są krótkie i mocne, a przednie kończyny zakończone są długimi pazurami przystosowanymi do kopania norki. Tylne łapy są większe i mają błony pławne, co pozwala na efektywne poruszanie się w wodzie. Ogon piżmaka jest charakterystyczny – długi, cylindryczny i spłaszczony bocznie, osiągający długość do 25 cm. Ogon służy jako ster podczas pływania oraz jako magazyn tłuszczu, który może być wykorzystywany jako dodatkowe źródło energii.
4. Rozmieszczenie geograficzne i siedlisko
Piżmak występuje naturalnie w Ameryce Północnej, gdzie zamieszkuje obszary od Alaski i Kanady aż po północne Stany Zjednoczone i Meksyk. W wyniku introdukcji, gatunek rozprzestrzenił się także na terenie Europy, gdzie został sprowadzony w XIX wieku w celu pozyskiwania futra. Obecnie piżmaki można spotkać w większości krajów europejskich, w tym w Polsce.
Siedliska piżmaka obejmują wodne środowiska, takie jak rzeki, jeziora, stawy, bagna oraz rowy i kanały. Gatunek preferuje miejsca o wolno płynącej lub stojącej wodzie z obecnością roślinności wodnej i zarośli. Piżmak tworzy nory w brzegach lub kopuluje gniazda z roślinności na powierzchni wody, które służą jako schronienie dla niego i jego potomstwa.
5. Biologia i ekologia
5.1. Tryb życia
Piżmak jest głównie nocnym lub crepuskularnym gatunkiem, jednak może być aktywny także w ciągu dnia, zwłaszcza w czasie zimy. Zimą piżmaki wykazują tendencję do przebywania w swoich norach, utrzymując stałą temperaturę i korzystając z zgromadzonych zapasów tłuszczu. W trakcie pływania, piżmak potrafi zanurzyć się na głębokość do 5 metrów i pozostać pod wodą nawet przez 15 minut.
5.2. Pokarm
Piżmak jest wszystkożernym gatunkiem, choć większość jego diety stanowią rośliny wodne. Spożywa również trawy, nasiona, owoce, kłącza, kępy traw i liście. W mniejszym stopniu zjada także zwierzęce pokarmy, takie jak ryby, skorupiaki, mięczaki czy owady wodne. Dzięki swojej diecie piżmak wpływa na strukturę roślinności wodnej, przyczyniając się do zwiększenia różnorodności biologicznej w swoim siedlisku.
5.3. Rozród
Sezon rozrodczy piżmaka trwa od marca do września, choć w krajach o łagodniejszym klimacie może trwać nawet przez cały rok. Samice rodzą 2-3 mioty w ciągu roku, a ciąża trwa od 22 do 30 dni. W miocie może być od 1 do 14 młodych, choć przeciętna liczba wynosi 4-5. Młode piżmaki rodzą się z zamkniętymi oczami i pokryte są cienką warstwą sierści. Po 10-12 dniach młode otwierają oczy, a po 3-4 tygodniach opuszczają gniazdo i zaczynają samodzielnie zdobywać pokarm. Osobniki osiągają dojrzałość płciową po około 4 miesiącach.
6. Interakcje z człowiekiem
6.1. Znaczenie gospodarcze
Piżmak odgrywa ważną rolę gospodarczą, zwłaszcza w przemyśle futrzarskim. Jego futro jest cenione za gęstość, miękkość i wodoodporność, co sprawia, że jest wykorzystywane do produkcji odzieży, nakryć głowy oraz innych akcesoriów. Poza tym piżmak jest również źródłem mięsa, które jest spożywane w niektórych krajach.
6.2. Ochrona i zagrożenia
Piżmak nie jest gatunkiem zagrożonym wyginięciem i generalnie jest uważany za gatunek o niskim ryzyku. Jednakże w niektórych krajach może być objęty ochroną prawną, szczególnie w celu utrzymania zrównoważonego wykorzystania jego populacji. W Europie, gdzie piżmak został introdukowany, może być postrzegany jako gatunek inwazyjny, negatywnie wpływający na ekosystemy oraz konkurencyjny dla lokalnych gatunków.
W związku z tym w niektórych krajach europejskich prowadzone są programy kontroli populacji piżmaków. Metody kontroli obejmują m.in. odłów, pułapki czy ograniczenie dostępności odpowiednich siedlisk. Populacja piżmaków może być również kontrolowana przez drapieżniki, takie jak bóbr kanadyjski, norka amerykańska, czy wydry.
7. Ciekawostki
- Piżmak, mimo swojego niewielkiego rozmiaru, jest doskonałym pływakiem. Potrafi zanurzyć się na głębokość do 5 metrów i pozostać pod wodą nawet przez 15 minut.
- Piżmak to jeden z niewielu gryzoni, które potrafią zbudować gniazda na wodzie. Tworzy kopule z roślinności wodnej, które służą jako schronienie dla niego i jego potomstwa.
- Nazwa „piżmak” pochodzi od zapachu wydzielanego przez gruczoły zapachowe tego gatunku, które są szczególnie aktywne u samców w okresie rozrodu.
8. Podsumowanie
Piżmak (Ondatra zibethicus) to interesujący gatunek ssaka zamieszkujący wodne i błotniste siedliska Ameryki Północnej oraz Europy. Jego charakterystyczny wygląd, zdolności pływackie oraz znaczenie gospodarcze sprawiają, że piżmak jest godnym uwagi gatunkiem. Mimo że nie jest zagrożony wyginięciem, istnieje potrzeba monitorowania jego populacji oraz zarządzania ekosystemami, w których występuje, zwłaszcza na terenach, gdzie został introdukowany.
