1. Wstęp
Cyranka (Anas querquedula) to mały kaczkowaty ptak wodny, występujący w szerokim obszarze rozciągającym się od Europy po Azję i Afrykę. Jest to ptak wędrowny, który zimuje na południe od swojego lęgowiska. W niniejszym artykule omówimy systematykę, morfologię, biologię i ekologię tego gatunku, a także jego rozmnażanie i zagrożenia.
2. Systematyka i klasyfikacja
Cyranka (Anas querquedula) należy do rodziny kaczkowatych (Anatidae), rzędu gęsiowych (Anseriformes) i klasy ptaków (Aves). Jest blisko spokrewniona z innymi gatunkami z rodzaju Anas, takimi jak krzyżówka (Anas platyrhynchos) czy czernica (Anas crecca).
3. Morfologia i wygląd
3.1. Wymiary i masa ciała
Cyranka to stosunkowo mały ptak wodny, osiągający długość ciała około 39-43 cm, a rozpiętość skrzydeł wynosi 63-67 cm. Masa ciała tego gatunku waha się między 300 a 600 g, z samcami nieco większymi i cięższymi od samic.
3.2. Upierzenie
Cyranka charakteryzuje się żywym, kontrastowym upierzeniem. Wierzch ciała ma głównie ciemnobrązowy kolor, a spód jaśniejszy, szaro-białawy. Na głowie występuje zielony pasek oczny, który ciągnie się od dzioba do tylnej części głowy. Skrzydła są ozdobione białym lusterkiem, otoczonym czarnym i zielonym paskiem.
3.3. Dymorfizm płciowy
Samce cyranek mają intensywniejsze upierzenie, szczególnie w okresie godowym. Ich pasek oczny jest bardziej wyrazisty, a lusterko na skrzydłach większe i bardziej kontrastowe. Samice są natomiast jaśniejsze i bardziej jednolite, z bardziej stonowanym, brązowym upierzeniem.
4. Biologia i ekologia
**4.1. Pożywienie**
Cyranka jest wszystkożerna, ale jej dieta składa się głównie z pokarmu roślinnego. Żeruje na roślinach wodnych, takich jak rogatek (Ceratophyllum) czy moczarka (Myriophyllum). Zjada również nasiona, kłącza, zielone części roślin oraz owady i ich larwy, małe mięczaki i skorupiaki.
4.2. Środowisko życia
Cyranki preferują środowiska wodne z obfitymi roślinami wodnymi i szuwarowymi. Zasiedlają zarówno słodkowodne, jak i słonawowodne obszary, takie jak stawy, bagna, mokradła, jeziora, delty rzek i brzegi zatok. Ważnym elementem ich siedliska są również miejsca do ukrycia, takie jak trzcina, szuwary i zarośla.
4.3. Migracje
Cyranka to ptak wędrowny, który zimuje na południe od swojego lęgowiska. Ptaki z populacji europejskich i zachodnioazjatyckich zazwyczaj zimują w basenie Morza Śródziemnego, Afryce Północnej oraz na Bliskim Wschodzie. Migracje te zaczynają się we wrześniu i październiku, a powrót na lęgowiska następuje między marcem a kwietniem.
4.4. Zachowanie
Cyranki są to ptaki towarzyskie, które często tworzą stada liczące od kilku do kilkudziesięciu osobników. Podczas żerowania zanurzają głowy pod wodę w poszukiwaniu pokarmu, a czasem nurkują. W trakcie migracji i zimowania mogą tworzyć wspólne stada z innymi gatunkami kaczek, takimi jak płaskonos (Anas clypeata) czy czernica (Anas crecca).
5. Rozród i rozwoju młodych
5.1. Gniazdo
Cyranki zakładają gniazda na ziemi, wśród roślinności wodnej lub szuwarowej, zwykle nie dalej niż 100 metrów od wody. Gniazdo jest płaskie zagłębienie, wyściełane trawą, liśćmi, a także puchem i piórami z piersi samicy.
5.2. Okres godowy
Okres godowy cyranek trwa od marca do maja. Samiec stara się przyciągnąć uwagę samicy, wykonując charakterystyczne ruchy głową, wydając dźwięki i prezentując swoje jaskrawe upierzenie. Po wyborze partnera, pary pozostają ze sobą tylko przez okres lęgowy.
5.3. Jaja i inkubacja
Samica składa od 8 do 12 jaj o zielonkawo-oliwkowym zabarwieniu. Inkubacja trwa około 22-24 dni i przeprowadzana jest wyłącznie przez samicę. Samiec opuszcza samice na czas inkubacji, a samice gromadzą się w grupy, by bronić się przed drapieżnikami.
5.4. Wychowanie młodych
Pisklęta cyranek są tzw. nestlingami, co oznacza, że są w pełni opierzone, mają otwarte oczy i są zdolne do poruszania się tuż po wykluciu. Matka prowadzi je do wody, gdzie uczą się pływać i zdobywać pokarm. Pisklęta stają się samodzielne po około 6-8 tygodniach od wyklucia, a ich opierzenie zyskuje dorosłe barwy po kolejnych 2-3 miesiącach.
6. Ochrona i zagrożenia
Cyranka (Anas querquedula) nie jest gatunkiem globalnie zagrożonym, ale jej populacja wykazuje różne trendy w poszczególnych regionach. W niektórych obszarach Europy i Azji liczba cyranek zmniejsza się z powodu utraty siedlisk, zanieczyszczenia wód oraz intensywnego rolnictwa. W Afryce ptak ten jest również narażony na niekontrolowane polowania.
W celu ochrony tego gatunku podejmowane są różne działania, takie jak tworzenie ostoi ptaków, ograniczenie polowań, ochrona siedlisk lęgowych czy programy reintrodukcji. Cyranka jest objęta ochroną gatunkową w wielu krajach i w ramach międzynarodowych konwencji, takich jak Konwencja o ochronie ptaków wodnych afrykańsko-euroazjatyckich (AEWA).
7. Podsumowanie
Cyranka (Anas querquedula) to fascynujący ptak wodny, który występuje na obszarach Europy, Azji i Afryki. Jego charakterystyczne upierzenie i zachowania sprawiają, że jest łatwo rozpoznawalny wśród innych gatunków kaczek. Cyranki zasiedlają różnorodne środowiska wodne i są wszystkożerne, co pozwala im przetrwać w różnych warunkach. Mimo że nie są gatunkiem zagrożonym na skalę światową, w niektórych regionach wymagają ochrony ze względu na zmniejszanie się ich liczebności. Ochrona siedlisk, ograniczenie polowań i współpraca międzynarodowa są kluczowe dla przyszłości tego interesującego gatunku ptaków.
